Projekt „Nauka na rzecz efektywnego wejścia na rynek pracy wykształconych autystów” podsumowany

11 osób gotowych do asystowania wykształconym autystom w podejmowaniu i realizowaniu wyzwań zawodowych – to jeden z efektów projektu zrealizowanego przez Fundację Prawo i Partnerstwo. We wtorek (17.09.2024) w auli Wydziału Nauk o Edukacji Uniwersytetu w Białymstoku odbyła się konferencja podsumowująca inicjatywę. Spotkaniu towarzyszył pokaz filmu „Śubuk” zainspirowanego historiami osób ze spektrum autyzmu, w tym dr. Macieja Oksztulskiego – badacza w projekcie.

Projekt pt. „Nauka na rzecz efektywnego wejścia na rynek pracy wykształconych autystów” realizowany był przez 2 lata, przez interdyscyplinarny zespół, którym kierował prof. dr hab. Maciej Perkowski z Wydziału Prawa UwB. To właśnie on przybliżył uczestnikom konferencji najważniejsze cele, jakie postawili sobie pomysłodawcy i rezultaty podjętych działań. Jak mówił, nie był to projekt łatwy w realizacji, bo dotykał trudnych i wymagających wiele wrażliwości problemów. Jednocześnie dał jemu i całemu zespołowi wiele satysfakcji, poczucie, że robią coś słusznego i ważnego.

Jak przypomniał prof. Perkowski, w społeczeństwach na całym świecie przybywa autystów. Według Światowej Organizacji Zdrowia, mniej więcej jedno na sto dzieci jest dotknięte autyzmem. Jednak statystyki cały czas rosną. Według badań amerykańskich – w ciągu 20 lat liczba autystów w USA wzrosła aż 500-krotnie. 

– Ostatnio w wystąpieniu polskiej wiceminister edukacji padły dość przerażające dane: w systemie oświaty jest obecnych nawet ponad 70 tys. dzieci z autyzmem, a mówimy tu o dzieciach, u których nie ma wątpliwości co do autyzmu: on został zdiagnozowany i w jakiś sposób ujęty w statystyki. To oznacza, że w obrębie ogółu niepełnosprawności dzieci i młodzieży w szkołach przeważają autyści. Czyli to jest ostatni moment na refleksję – przekonywał prof. Maciej Perkowski. 

I właśnie takiej refleksji, ale też konkretnych działań, które mają pomóc w sprostaniu wyzwaniu, jakim jest wsparcie osób ze spektrum autyzmu na etapie edukacji i wejścia na rynek pracy, podjął się zespół projektu.

Jednym z jego członków jest dr Maciej Oksztulski, niemówiący autysta, który obronił rozprawę doktorską na Wydziale Prawa UwB. Jak zaznaczył prof. Perkowski, nawet na przykładzie dr. Oksztulskiego widać, że choć jego edukacyjna droga była trudna, to na etapie kształcenia szkolnego w Polsce jest o tyle nieźle, że działa już system integracyjny. Prawdziwym problemem jest natomiast rynek pracy.

To dlatego jednym z naukowych celów projektu stała się szczegółowa analiza przepisów dotyczących kształcenia i zatrudniania autystów, ale też sprawdzenie, jak w kontekście potrzeb i praw osób ze spektrum autyzmu funkcjonują zaangażowane w te procesy instytucje publiczne i rynek pracy.

O tym, jak wartościowe są to działania, przekonany był obecny na konferencji Jarosław Sadowski – zastępca dyrektora Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku. Jak mówił, wspieranie osób ze spektrum autyzmu w wejściu na rynek pracy może też przynieść korzyści gospodarce, bo po pierwsze miejsc pracy przybywa, zaś pracowników ubywa, a po drugie – autyści mają często wysokie i wysublimowane specjalizacje, które z pewnością można wykorzystać.

Prof. Perkowski zwrócił uwagę, że problemem przy zatrudnianiu takich osób jest często obawa pracodawców, np. przed komplikacjami w komunikacji, przed specjalnymi potrzebami pracowników z autyzmem. Krokiem w stronę rozwiązania problemu jest zapewnienie autystom asystentów.

W ramach projektu takie przygotowanie zdobyło 11 chętnych osób. Autorski program szkoleniowy obejmował blok teoretyczny (40 godzin) oraz praktyczny (60 godzin) – kursanci asystowali bowiem dr. Maciejowi Oksztulskiemu podczas jego pracy na uczelni i różnych zawodowych aktywności. Podczas konferencji podsumowującej projekt asystenci odebrali certyfikaty udziału w szkoleniu oraz symboliczne birety. 

O przebiegu prac projektowych, zdobytych doświadczeniach i swoich osobistych refleksjach mówili podczas dyskusji członkowie zespołu projektowego oraz przedstawiciele grupy wyszkolonych asystentów. Wiktoria Sadlej wskazała na dwie główne korzyści płynące z udziału w projekcie.

– Jednym jest wiedza, którą zdobyłam o realiach, trudnościach i prawach osób neuroróżnorodnych czy też niepełnosprawnych, o których często się nie mówi: bo ktoś się nie wpisuje w schemat, bo ktoś jest po prostu inny. Ludzie mają różne niepełnosprawności i różne funkcjonowanie w różnych obszarach. Do tej nauki dodam drugi, nie mniej ważny aspekt, jakim są doświadczenia, które zdobyłam. Asystując doktorowi Maciejowi Oksztulskiemu, obserwując jak wygląda praca naukowa, jak wygląda jego codzienne życie – było to dla mnie bardzo bogate i niezastąpione doświadczenie, które na pewno pozytywnie wpłynie na mój dalszy rozwój zawodowy, tak jak wpłynęło na mój rozwój osobisty – mówiła asystentka.

Z kolei w przypadku Martyny Pańkowskiej – świeżo upieczonej prawniczki – udział w projekcie zaowocował też aktywnością naukową.

– Podjęłam wyzwanie naukowe wspólnie z dr. Maciejem Oksztulskim. Poddaliśmy analizie wybrane rozwiązania, które znalazły się w projekcie ustawy o asystencji osobistej. – Asystentka zwróciła też uwagę na inne korzyści: – To także doświadczenia organizacyjne, które pozwoliły nam na podniesienie kompetencji nie tylko tych specjalistycznych.

Praktyczną, szkoleniową część projektu chwalił też dr Maciej Oksztuski.

– Wskazując, że jako osoba w spektrum autyzmu jestem poukładany, wymagając tego od drugiej osoby, stwierdzam, że osoby które uczestniczyły w projekcie były sumienne i kompetentne. A choć liczba zrealizowanych godzin była ograniczona, to jednak współpracę oceniam jako udaną, puentując, że poszczególni potencjalni asystenci wnieśli w moje życie wiele ciekawych doświadczeń, za co jestem im bardzo wdzięczny – podkreślił dr Oksztulski.

Nad tym, by relacje między szkolącymi się asystentami i dr. Oksztulskim były prawidłowe, a samo szkolenie efektywne, czuwał zespół projektu, m.in. pedagożka dr Izabela Kaczyńska. Proces przygotowania asystentów cały czas podlegał superwizji.

– Superwizja to dzielenie się spostrzeżeniami, to bycie blisko przy osobach zaangażowanych w tę pomoc. To też wzajemne dzielenie się swoimi wątpliwościami, trudnościami. Zachęcałam do tego, żeby kierowali się sercem, bo praca z drugim człowiekiem to przede wszystkim empatia, zrozumienie, bycie blisko, czasami wycofanie się. Mówiłam też o takich wątpliwościach, które we mnie się rodziły: żeby nie wyręczać, a właśnie wspierać, być blisko pana doktora Macieja Oksztulskiego – relacjonowała dr Kaczyńska.

O tym jak ważne jest przygotowanie asystentów osób ze spektrum autyzmu mówiła mama dr. Oksztulskiego, która asystuje mu od lat w kolejnych etapach edukacji i rozwoju.

– Jestem tylko matką, matką, której lat przybywa, a sił ubywa. Nigdy nie pisałam się, by być asystentem studenta z niepełnosprawnością, potem doktoranta i doktora – opowiadała. – Natomiast spotykając się z tymi młodymi, mądrymi ludźmi, operatywnymi, inteligentnymi… aż mi się zachciało żyć, naprawdę. 11 osób, ale każda z nich reprezentowała co innego, każda pomagała nam w inny sposób.

Danuta Oksztulska podkreśliła też, że bardzo potrzebne są systemowe rozwiązania zapewniające asystę dla osób ze spektrum autyzmu. Realizatorzy projektu zwrócili również uwagę, jak ważna jest świadomość społeczna i dobre praktyki.

– Za granicą pracodawcy, zwłaszcza w większych koncernach międzynarodowych, zaczynają dostrzegać korzyści z zatrudniania osób ze spektrum autyzmu. Są specjalne programy stażowe, ale też zatrudnieniowe, gdzie firmy same dostosowują do potrzeb takich osób rozmowy kwalifikacyjne, ale też miejsca pracy, np. oferują swoim potencjalnym pracownikom pokoje wyciszeń, zmieniają otoczenie, uświadamiają współpracowników, robiąc wewnętrzne kampanie informacyjne na temat autyzmu – wyliczał mgr Wojciech Zoń. – Powoli widać też, że to się dzieje także w Polsce, ale to jest jeszcze temat dość mocno raczkujący. 

Konferencję zakończyła projekcja filmu „Śubuk” i rozmowa z Szymonem Augustyniakiem – współautorem scenariusza. Film właśnie za scenariusz zdobył w 2022 r. nagrodę podczas Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Pracując nad nim, Szymon Augustyniakiak spotkał się konsultacyjnie zwłaszcza z dr Maciejem Oksztulskim i jego rodziną.

Realizatorzy projektu „Nauka na rzecz efektywnego wejścia na rynek pracy wykształconych autystów” efektami swoich badań, ale też wypracowanymi rozwiązaniami dzielą się na stronie internetowej przedsięwzięcia: https://autyscinarynkupracy.edu.pl/. Powstały też prezentujące je publikacje książkowe (w języku polskim i angielskim).

Projekt finansowany jest ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa”.